مارهای سم و غیرسمی و کمک های اولیه

ویژگی های مارهای سم و غیرسمی و کمک های اولیه مربوط به گزش مارها

 سمیت (زهر) مار ها

صدها گونه مار در سراسر جهان وجود دارد اما فقط درصد کمی از آنها سمی هستند. به طور کلی مارها براساس داشتن یا نداشتن زهر به 3 نوع کلی تقسیم می‌شوند: سمی (Venomous Snake)، نیمه سمی و غیر سمی (Nonvenomous Snake). در ایران نزدیک 70 گونه مار شناسایی شده که 20 تا از آن‌ها سمی هستند. مار افعی قفقازی، مار جعفری، گرزه مار، افعی زنجانی، افعی شاخدار، افعی دماوندی یا لطیفی و کفچه‌مار از معروف‌ترین‌های لیست مارهای سمی ایران هستند. معمولا آن‌ها زیر تخته سنگ‌ها، بوته‌زارها، زمین‌های گندم و جنگل‌ها زندگی می‌کنند. حتی بعضی‌های‌‌شان مثل افعی شاخدار آنقدر خجالتی‌اند که نزدیک مناطق مسکونی هم نمی‌شوند.

مارهای سمی و غیر سمی

مارهای سمی با 2 شاخصه‌ مهم شناخته می‌شوند: سر مثلثی شکل و مردمک چشم عمودی. در صورتی که مارهای غیرسمی با سر گِرد یا بیضی شکلی و مردمک چشم‌ گرد معرفی می‌شوند. البته این را بهم بگوییم که همیشه قانون «کله مثلثی و مردمک عمودی» برای مارهای سمی صدق نمی‌کند. مثلا مار کبرا یا کفچه مار مردمک چشمش بیضی‌ است اما همانطور که گفتیم سمی هم هست!
تفاوت دیگری که مارهای سمی و غیرسمی دارند در نوع دفاع‌شان است. جای نیش مارهای سمی معمولا دو سوراخ ریز است در صورتی که مارهای غیرسمی گاز می‌گیرند و جای آرواره‌شان روی پوست می‌ماند.

جدول زیر برخی ویژگی های مهم مار های سمی و غیر سمی را نشان می دهد.

مشخصه مارهای سمی مارهای غیر سمی
حفره بین چشم و بینی دارند ندارند
مردمک چشم بیضوی شکل گرد
شکل سر مثلثی شکل و پوشیده از پولکهای ریز ــــــــ
طول مار کوتاهتر طویل تر
دندان نیش و پیش بلند کوتاه

اثر گزش مارها

 

علایم مار گزیدگی

نوع علائم
خفیف تورم، تغییر رنگ، درد کم، احساس قلقلک، ضربان سریع، ضعف عمومی ، تهوع، استفراغ، اختلال دید
شدید تورم سریع و کرختی بدن، درد، مردمک سنجاقی، به خود پیچیدن، هذیان، شوک، تشنج، فلج، عدم وجود نبض

 

کمکهای اولیه

در ابتدا پس از ارزیابی محل حادثه و استفاده از لباس و کفش مناسب جهت جلوگیری از مارگزیدگی , مصدوم را از محل حادثه دور کنید . ( البته در صورت عدم وجود خطر , بی حرکت نگه داشتن مصدوم در اولیت قرار دارد ) .

اکثر گزیدگی ها در ناحیه دست و پاها اتفاق می افتد . بنابراین توصیه می شود ( در مورد مارهایی که سم آنها از طریق اختلال در عملکرد دستگاه عصبی عمل می کند , مانند مار کبری و مار مرجانی ) با استفاده از پارچه یا باندی که حدود 4 تا 5 سانتی متر عرض داشته باشد , بالا و پایین محل گزیدگی را ببندید , که البته این کار باید با رعایت اصول انجام شود . باند یا پارچه را طوری ببندید که یک انگشت براحتی از زیر آن عبور کند و مانع مصدود شدن خون سرخرگی نشود .

توجه : در صورتی که محل گزش در نزدیکی مفاصل است , از قرار دادن نوار در دو سمت مفصل خودداری کنید و نوار مورد نظر را فقط در بالای زخم ( سمتی که به تنه مصدوم نزدیک تر است ) ببندید .

انتهای زخمی را پایین تر یا هم سطح قلب قرار دهید . زیور آلات , ساعت یا لباس های تنگ را از اندام گزیده شده خارج کنید .

استفاده از دستگاه پمپ مکنده ی مخصوص در 30 دقیقه اول مارگزیدگی توصیه می شود . در صورتی که پس از 5 تا 10 دقیقه بعد از گزیدگی به بیمار رسیدید , توسط ساکشن کردن می توانید 25-50% زهر را خارج کنید . در صورت در اختیار داشتن محلول آنتی سپتیک یا صابون سطح زخم را با آن شستشو دهید .

در نقطه گزیدگی و درست با همان عمقی که نیش مار فرو رفته است ( معمولاً خیلی سطحی و حدود 4 میلی متر ) یک برش خطی بدهید . هیچ گاه روی ناحیه را برش ضربدری ندهید زیرا این کار ریسک بریده شدن اعصاب و عروق خونی را افزایش می دهد

زخم باید حدود 20 دقیقه ساکشن شود . در صورتی که نجات دهنده خود زخم بازی در دهان یا اطراف دهان داشته باشد , باید از این کار اجتناب نماید . مایع زخم که توسط ساکشن دهانی خارج می گردد , باید مرتباً دور ریخته شود . با این حال اگر احتملاً بلعیده شد , جای نگرانی نیست , زیرا زهر در معده بی اثر می شود .

در صورت امکان اطلاعات صحیحی در مورد شکل مار به دست آورید . هرگز به بیمار اجازه ندهید که راه برود . مصدوم را سریعاً به مراکز درمانی منتقل کنید .

 نکته : استفاده از کمپرس سرد در مار گزیدگی ممنوع است .

 نکتهسم بعضی از مارها ( مثل مارکبرا و مار مرجانی ) بر روی سیستم عصبی اثر می گذارد و با فلج کردن عضلات تنفسی باعث خفگی و مرگ فرد می گردد . ارایه ی کمک های اولیه مناسب , به ویژه انجام تنفس مصنوعی ( احیای قلبی – ریوی ) در نجات زندگی این افراد از اهمیت خاصی برخوردار است .

 توجهچون مارگزیدگی در هر کشور و ناحیه با مارهای خاص آن منطقه جغرافیایی اتفاق می افتد , برای اطلاع صحیح از انواع مارهای موجود در منطقه و نحوه ارایه ی کمک های اولیه بهتر است با مسئولین مربوطه مثل مقامات سازمانهای بهداشتی , سازمان دامپزشکی , سازمان مراتع و جنگلبانی و … تماس بگیرید و اطلاعات لازم را از آنها جویا شوید .

 توجه داشته باشید که بهترین کمک در این مواقع رساندن مصدوم به مراکز درمانی می باشد.

 

منبع

https://www.goums.ac.ir/content/703/%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B2%DB%8C%D8%AF%DA%AF%DB%8C–POINTS-

 

 

 

دیدگاه های این مقاله بسته است.